Maca Alf Laylah wa Laylah : Bubuka (I)

Ku: Fikri A. Gholassahma

Geus lila teu bucu-baca perkara nu patula-patali jeung basa Arab. Dalah maca Kuran gé jarang nataku, ari lain manggih aya nu nyutat dina buku atawa artikel mah, jajauheun ka ngahajakeun maca. Saperkara éra ku diri sakujur, ana lalampahan téh beuki sasab baé. Jeung rupa-rupa wé gogodana mah. Démi nu sejénna, nya éra ku kuring sorangan mangsa sababaraha taun kalarung. Nu kungsi soson-sonon ngalarapkeun aqraa Qurānan kulla yaomin téh. Kitu téa ari jelema, aktsara syain jadala (loba pisa alesan) dawuh Kanjeng Nabi gé.

Atuh ari kereteg keur babalik pikir mah sok rajeun aya baé, ngetrokan saban haté keur simpé. Kapeung semu nu ngagegedor, lir ngahudangkeun sangkan geura nyaring. Nya kitu deui baé, sok ngupahan manéh, pajarkeun aya kénéh poé isuk. Padahal, isuk jaganing géto, saha nu nyaho, kumaha boa.

Nya antukna maksakeun manéh. Ngalalanyahan diri nu geus teuleum na sagara kakedul, nu geus sasab di leuweung horéam. Cék kolot gé, “nété tarajé, nincak hambalan,” disambil wé, da nungguan purun mah iraha boa. Nu dipalar téh mudah-mudahan bisa dawam.

Aya jalan komo meuntas. Pun paman (kapi adi pun biang), nu kakasihna Sena Zaéni Aqwam, nu jadi wasilah keur ngadeukeutkeun deui kana adat ngaji téh. Kaluaran hiji ma’had anu mémang sapopoéna idek-liher jeung basa katut budaya Arab. Samalah nepi ka meunang titél mumtaz sagala (ulah gujrud ka sasaha deuinya! Sok ngambek mun disebut kitu téh). Méré isarah yén manéhna boga waktu nu salsé, dipaké ngaji wé cenah, pormatna tadarus, babarengan.

Ari ilaharna mah ngaji kitab alat (bangsaning nahwu, shorof jeung érab), maké rujukan Jāmi’u ad-Durūs beunang nulis Syéikh Mustafa Al-Ghulayaén. Nu quotes ti anjeunna kungsi popilér jaman kuring keur nyantri baheula, napel dina bét saku dada kénca, “subbānu al-yaum, rijālul ghād (ari nonoman di poé ieu téh, baris jadi bapa di poé isuk, kitu kurang-leuwih tarjamahanana).”

Mun henteu ngaderes éta, nya kitab tapsir nu bakal dipilihna. Deuih,  emang boga hanca ngaji kitab tapsir, judulna Shafwatu Tafāsir, yasana Imam Muhammad Aliy as-Shābuniy, jeung ajengan Ridwan ti Bojongwaru. Geus lila kuring absén alias mabal teu ngilu ngaderes. Pun paman wé nu leukeun mah.

Ngan lebah nu ayeuna mah, kuring nu dibéré kawasa keur milih rék ngaji naon. Ngabébénjokeun ti dituna mah meureun. Ras inget sababaraha bulan katukang, méméh puasa asana mah, kuring manggih opat (teuing lima, inget-inget poho), buku tarjamahan Alf Laylah wa Laylah, nu disundakeun/dipasieup (sab nepi ka kiwari can aya tarjamahan sabeuleugeunjeurna tina téks asli) ku pangarang Sunda kawentar, Moh. Ambri (nu ngarang roman Lain Éta, Numbuk di Sué, jrrd) & R. Méméd Sastrahadiprawira (nu ngarang roman Mantri Jero jeung Wira Pakuncén), duanana gé pangarang Balé Pustaka, masing masing buku téh dijudulan Carita Sarébu Samalem, subjudulna mah aya rupa-rupa, aya nu judulna Palika jeung Jin; Istri Pelit; Buah Kholdi; Anis Aljalis, jeung sésana nu kuring poho deui. Teuing ku olo-olo, asa teu apdol mun langsung maca tarjamahanana téh, hayang maca heula teks aslina. Antukna éta buku téh nepi kiwari can dibaraca.

Teu dililakeun, kuring langsung ngiberan Yuris Fahman (balad salembaga di cikampus, sakapeung jadi batur curhat, kapeung ogé jadi guru keur kuring, padahal umurna mah sahandapeun dua taun ti kuring), nu boga kahariwang sarua, duméh geus rada arang pagilinggisik jeung literatur basa Arab. Padahal, pada-pada kungsi masantrén. Éta ku resep ngabandunganana, keur harééng inyana téh, tapi maksakeun datang. Da kawantu ku hayang pisan ngaji.

Meneran alus di wayah, sumping ogé tamu ti Margaasih, Mang Jajang (kakasihna mah Iman Hilman, ngan sakainget wé hayang digentraan Jajang). Sarua ieu gé, lanceuk kuring; sapangaresep jeung nya kitu téa, sok rajeun jadi batur curhat, sok méré kamandang ka kuring keur nyinghareupan kasusah.

Dasar ari jelema, bener wé cék sakaol mahallul al-khatha’ wa nisyan (tempat salah jeung poho) téh. Pun paman kalah ka érék ka gunung, meneran di malem jadwal ngaji nu mangkukna geus dipasinikeun. Dalah dikumaha, sab mustami jamaah pangajian geus daratang, antukna bolay ka gunungna.

Dimimitian ngaderes muqaddimah(prolog/panganteur)na. Kitab Alf Laylah wa Laylah nu dideres ku kuring sararéa, dipedalkeun ku Dar Shader Publishers, ti Beirut, Libanon. Citakan ka dua, taun 2008. Aya dua jilid asana mah. Biasa, beunang ngundeur ti internét, da cék cenah, hésé nyiar kitab citakna mah. Ah, kateuing da teu kungsi nyiar barina gé.

Dina bubuka éta kitab, nu dipanganteuran ku Doktor ‘Afif Naayif Hathum (mun teu salah macana, hiji dosén di Universitas Al-Libanoniyyah), ditétélakeun yén Alf Laylah wa Laylah téh kitab nu geus kakoncara sa alam dunya. Duméh nu macana gé lain urang Arab wungkul, nepi ka urang Éropah gé nyarahoeun tur raresep kana carita-carita dina éta kitab, nu judulna jadi Arabian Night atawa Thousand and One Nights. Geus loba ditarjamahkeun ka saban basa nu aya di alam dunya, kaasup Sunda.

Gambar jilid kitab Alf Laylah wa Laylah citakan
Dar Shader Publisher

Dina paragrap-paragrap mimiti, Doktor ‘Afif ngabahas perkara linuhungna Alf Laylah wa Laylah minangka hiji karya sastra jaman harita. Tuluy madungdengkeun para al-muhadditsīn (kritikus sastra), nu boga tarékah nyukcruk saha-sahana nu ngarang ieu carita. Naha hiji jalma, atawa carita sababaraha jalma. Jaman iraha manéhna hirup, tuluy di mana diwedalkeun jeung di mana dumukna.

Bangun nu bangga cenah ngumpulkeun katrangan ngeunaan saha pangarang ieu carita téh. Lir ibarat hiji budak nu nangtung sisieun jurang di basisir, ngumpulkeun ci sagara nu lega ku ramo-ramona, ari nu nyésa ngan saukur cai nu nyangsang dina kukuna (muqaddimah Alf Laylah wa Laylah, kaca ka 2). Kitu kurang-leuwihna nu dimisilkeun ku Doktor ‘Afif, keur ngahambarkeun banggana tarékah para kritikus nu ngumpulkeun data ngeunaan pangarang ieu kitab.

Tuluy wéh manggih cahaya, najan saenyay-saenyay, yén nu ngarang téh kakasihna Syahrazād (najan ieu gé masih spékulasi ti Doktor ‘Afif kuanjeun). Ka dituna mah madungdengkeun ari Syahrazād téh urang mana. Aya nu boga kamandang yén inyana téh urang Pérsia. Duméh karakter-karakter nu maraén dina éta carita téh loba ngaran-ngaran kawas urang Persia, kayaning Syahriyār jeung Syah Zamān.

Aya ogé nu keukeuh peuteukeuh ngabogaan pamadegan, yén nu ngarang éta kitab téh urang Arab asli, boh pameunteuna boh lisanna. Nya éta meneran wewengkon Mesir. Deuih, dikuatan ku alesan yén, nu ngarang dina bubuka galuring caritana maké bubuka tahmid, alhamdulillahi rabbil ‘ālamīn, … jeung saterusna, nepi ka ammā ba’d. Ogé aya nu keukeuh peuteukeuh nganggap yén ieu carita téh asalna ti Persia jeung India.

Tah sakitu heula rupina mah nu bisa katuliskeun ku kuring. Kapan macana gé karék sababaraha kaca, muqaddimahna gé can bérés. Atuh ku kitu ku kieuna, ieu karya téh mémang lain karya joré-joré. Teu bisa disakompétdaunkeun. NJ Dawood dan William Harvey dina bukunya nu dijudulan Tales from the Thousand and One Nights ngécéskeun yén Carita Sarébu-Samalém téh mangrupa sastra épik nu asalna ti tilu rumpun kabudayaan dunya; India, Pérsia, jeung Arab. Tayohna mah masterpiece ieu karya téh. Cag sakieu heula anu tiasa kapihatur, teundeun di handeuleum sieum, tunda di hanjuang siang, paranggi nyokot tinggalkeun.

Hanca***

(Pameungpeuk, janari mimiti sasih agsutus, di luar hujan ngaririncik, 2016)