“Maca Alf Laylah wa Laylah: Bubuka Bag. II"

Ku: Fikri A. Gholassahma

Minggu ka dua nu ngaderes Alf Laylah wa Laylah téh ngan duaan; kuring kadua pun paman. Kawasna mah nu séjén keur boga garapeun lian, tak teu sarumping. Tulisan ka dua ieu gé tacan asup kana carita-carita inti dina kitab Alf Laylah wa Laylah. Masih kénéh ngabahas panganteur ti Syeikh ‘Afīf. Meureun aya kana dua atawa tilu kalieun deui ngabahas panganteur téh.

Kamari ku nu méré panganteur keur éta kitab, dijéntrékeun yén para kritikus pabentar pamadegan ngeunaan identitas nu ngarang ieu kitab. Aya nu boga pamadegan yén ieu kitab aslina mah ti Persia, kalayan dijudulan Hizār Afsānah, ilaharna mah disebut Afsānah baé. Anapon nu boga pamadegan yén éta kitab téh ngaranna Alf laylah wa Laylah, dumasar kana kasauran nu ngarang éta kitab, dina nuliskeun carita nu munggaran, “… jeung carita-carita éta dingaranan Alf Laylah wa Laylah/Carita Sarébu Samalem…”

Sawatara kritikus nu ngawanikeun dirina nganisbahkeun ieu—Alf Laylah wa Laylah—téh asalna ti Pérsia jeung India, cukanglantaranana nyaéta, euyeubna churofat nu aya dina carita-caritana. Anu—churofat ieu—meredih ayana puncak intuisi jeung angen-angen nu luhur keur ngahontalna. Maranéhna wani nyarita, “éta kitab téh lain asli beunang urang Arab. Sab urang Arab jaman harita, teu miboga puncak intuisi jeung angen-angen anu kuat. Sahingga, upama seug maranéhanana nyieun hikayat/dongéng/carita nu fiktif-imajinatif, pasti moal sampurna. Teu mungkin keur akalna ngagambarkeun jeung ngawujudkeunana,” kitu cék pamadegan maranéhna.

Nu sok dipaké keur tamsilna téh nyaéta carita “at-Tājir ma’a al-Jinn”[1] (nu dagang jeung jinn). Carita ieu téh geus diriwayatkeun ku al-Mufadlal ibnu Salāmah, nu ngantunkeun dina taun ka 205 Hijriyyah/865 Maséhi, dina kitabna nu ngaranna “Al-Fākhir.”[2]

Syeikh Afīf leuwih beurat ka anggepan yén ieu kitab téh, dikarang mangsa karajaan Fathimiyyah, jeung tangtuna gé nu ngarangna hirup dina mangsa harita.  Anu nguatkeun kana pamadeganana nyaéta cék pangarang nu kakasihna al-Qurhiy,[3] inyana nyebutkeun kitab nu pinuh ku carita éta, dingaranan Alf Laylah wa Laylah, anu sumebar ka mamana tur pada mikanyaho.

Laju, sabada geus ngajéntrékeun yén éta kitab ditulis ku aksara Arab, kalayan lisan, dilalah, hakékat, jeung sifatna, tuluy nu méré panganteur ngabéjér béaskeun perkawis data éta kitab. Dipedalkeun ku pamedal mana, di mana, jeung taun iraha éta kitab medal.

Citakan ka  hiji medal maké aksara Mesir. Nya citakan/edisi nu ieu kawentarna ku ngaran “thob’ah bulāqil ūlā” (edisi Bulaq nu munggaran), anu medal dina taun 1651 H/1830 M. Tuluy thob’ah bulāqi at-tsāniyah, medal taun 1679 H. Tah dua edisi ieu, kawentar salaku dua édisi munggaran. Anu sabadana tingpucungkul citakan nu loba tina citakan-citakan syarqiyyah.

Pamedal Abal Yusū’iyyīn, ngaluarkeun kitab Alf Laylah wa Laylah kalayan disarahan.[4] Tuluy dihijikeun, nepi ka meunang kana lima jilidna édisi nu disarahan ieu mah. Ieu tarékah nerbitkeun téh lumangsung salila taun 1888 nepi 1890.

Antara taun 1839 atawa 1843 (?), naskah kitab nu maké aksara Mesir téh, dikirimkeun ka India, geusan dipedalkeun deui ku W. H. M’cnaghten, di Kalkuta. Edisi ieu dingaranan Thab’ah Kalkutah atawa Thab’ah Kalkutah Kāmilah. Tuluy dipindo cotak ku pamedal al-Hajr di Mumbay, dina edisi opat jilid (sét), taun 1697 H.

Dār-Shādr medalkeun kitab Alf Laylah wa Laylah kalayan citakan nu asli (teu maké syarah) jeun geus dieditoran ku Syéikh Muhammad Qatthah al-‘Adawiy. Edisi nu ieu meunang réspon alus ti kalangan nu maca, alatan loba manggih mutiara syi’ir, faédah sastrawi, jrrd, nu mana hal ieu téh geus ngajadikeun éta kitab, jadi kitab nu kakoncara, nu boga ciri susastra nu mandiri, nu urang moal manggihan nu modél kieu di nu séjén, dina kasusastraan Arab sorangan, atawa di kasusastraan séjén, kiwari.

Syéikh Afif, ngajurung urang (kawasna mah keur urang Arab khususna, urang Islam umunna), sangkan mikareueus manéh. Sab, kitab Alf Laylah wa Laylah téh kitab nu kakoncara ka sakuliah dunya (ditarjamahkeun kana pirang-pirang basa séjén). Lain ngan para kritikus ti Arab hungkul nu ngarasa ta’jub kana éta karya téh. Tapi aya saurang mustasyriq/orientasli nu kawentar, ngaranna Silvester de Sacy, nu nyarungsum kitab fiqh al-Lughah al-‘Arabiyyah al-Hadīts, gé nepi kapincut ku ieu karya. Sacy boga anggepan, yén éta karya sastra téh teu ditulis ku saurang, jeung manéhna gé netepkeun éta kitab téh disarungsum mangsa akhir-akhir, sakaligus nolak ayana anasir-anasir ti India jeung Pérsia.

Lian ti Sacy, lian deui al-Mas’udiy. Nu ngarang kitab Muruj ad-Dzahab ieu, anu nyaritakeun lalakon Syaddzad ibnu ‘Ād jeung Dayeuh Iram Dzāt al-‘Imād nyarita, “saenyana éta lalakon-lalakon téh disarungsum tina churofat-churofat jijieunan, nu dikumpulkeun ku jalma penjilat ka raja-raja ku nyaritakeun ka maranéhna. Jeung cara éta lalakon bisa nepi & ditarjamahkeun ka urang saréréa téh tina basa Pérsia, India, jeung Rumawi, atawa cék dina kaol séjén mah jeung Pahlawi (gaganti India), sakumaha nu kapanggih dina kitab Hizār Afsānah nu eusina euyeub ku churofat, kitu ogé Alf Laylah wa Laylah,” cék manéhna. Ananging dina dua riwayat nu lian, kitab Alf Laylah wa Laylah téh nyaritakeun lalakon hiji raja, wazir-na, jeung dua anak awéwéna, nyaéta Syahrazād jeung adi awéwéna, Dunyazād.

Duamsar kana data éta, Syeikh Afif, neguh yén al-Mas’udiy téh boga anggepan kana hal nu patula-patali jeung Alf Laylah téh (aya anasir India jnl) pédah meureun kapangaruhan ku omongan pangarang éta kitab, anu muka carita munggaran ku narasi “Dina hiji mangsa/Once Upon a Time.., hiji raja ti karajaan Sāsān, nu aya di jazirah India jeung Cina, nu miboga tangtara jeung warga…” Tah ari nagara Sāsān téh nyatana euweuh, boh di India, boh di Cina, atuh pon komo deui di Persia mah. Maka kumaha bet bisa aya di dinya? Raja Sāsāniy, Abu Sāsān téh kunyah keur Kisra Sāsān nu Akbar, Ibnu Bahman. Ari nu Ashghorna nyaéta Ibnu Bābak, Abu al-Akāsir (Al-fairuzabādiy dina Kamus Al-Muhīth).
Hanca!

 

---

[1] at-Tājir ma’a al-Ifrit na’ carita aslina mah.

[2] ibnu Salāmah, al-Mufadlal. Al-Fākhir. Cetakah Strory. Hal 137-140.

[3] Ilikan Brukalman, Geschichete der arabischen litterature, sakumaha dicutat ku Syeikh Afif dina bubuka kitab Alf Laylah wa Laylah.

[4] Leresan ieu, cék Syeik Afif, dina kasusastraan Arab aya nu disebut al-Maksyuf. Tah kitab Alf Laylah wa Laylah citakan Abal Yusū’iyyīn mah disarungsum kayalan maké format al-maksyuf.